Mityczny świat prowincji (Sławomir Rogowski "Zima stulecia")

 Literatura karmi się mitem, nie jest nigdy wiernym odwzorowaniem rzeczywistości, to już zadanie historii. Pisarz filtrować musi świat otaczający poprzez sito własnej wyobraźni i wciąż stwarzać nową realność, niby podobną do prawdziwej, a jednak inną; nawet pełni wiary w siłę mimesis starożytni Grecy uwielbiali mieszaninę fantazji z półprawdą, której nigdy nie śmieli  nazwać kłamstwem.    

„Zimy stulecia” Sławomira Rogowskiego nie można czytać jako apoteozy, czy kroniki lat minionych, to tyleż wspomnienie, co autofikcja, kreacja świata, który odchodzi w otchłań zapomnienia i śladów jego poszukiwać będziemy niedługo tylko i właśnie z książką autora. To pisarstwo świadomie prowincjonalne, lecz próby najwyższej, prowincjonalne jak Bohumil Hrabal z „Takiej pięknej żałoby”, którego stylistyczne tropy odnajdujemy w wielu opowiadaniach cyklu.  Urodziłem się w moim mieście jako dziecko odwilży. Na południe od Warszawy, na północ od Krakowa, gdzieś między Jasną Górą, a Bieszczadami, w zakątku zapomnianym przez szczęście, dobrobyt i ostatnio literaturę, skąd wszyscy uciekają, z tej przeklętej i nudnej prowincji, która stać się może zarówno  przekleństwem jak i  natchnieniem. Najlepsze dzieła o naszym regionie wychodziły spod pióra „emigrantów”, ten swoisty klimat warszawskich opowiadań Żeromskiego i neapolitańskich Herlinga wyśledzić można na kartach debiutanckiego tomu gdańszczanina z wyboru Sławomira Rogowskiego. Z zazdrością i żalem odczytywaliśmy cudowną i tajemniczą przestrzeń Warszawy, Krakowa, Łodzi, o Gdańsku i Wrocławiu nie wspominając, i oto z nostalgicznej, sennej, zabawnej prozy „Zimy stulecia” wyłania się kolejna przestrzeń mityczna – Kielce. Ten rodzimy, hrabalowski opis przywołał skojarzenia z „Portugalią” Zoltana Egressy, podobne twarze, miejsca i przedmioty, gdzieś zawieszone poza czasem.

Świat bohaterów „Armstronga”, czy „Sióstr Sztolf” jest świadomie apolityczny, jeśli „duch historii” wkracza w życie postaci, to nie udrapowany w konradowski płaszcz kombatanctwa, lecz groteskowe przygody pewnego wytwórcy gazowanej oranżady („Etykieta zastępcza” – prywatnie uznaję za najlepszy utwór zbioru) lub humorystyczne uwagi wymieniane przez sędziego Holę z restauratorem Łapką. 

Tom uzupełniają, pisane w stylu wczesnych opowiadań Głowackiego „Gołoborze” szkic do zbiorowego portretu rówieśników autora i symboliczny obrazek „Ostatnie golenie” w nastroju bliskim magicznemu realizmowi prozy polskiej przełomu lat 60 – tych i 70 - tych. Czy wraz z tomem ośmiu opowiadań przeżyjemy renesans regionalnej literatury. Nie wyrokuję, lecz czytałem, bez zniecierpliwienia i niesmaku, który często towarzyszy lekturze współczesnej prozy.

Paweł Chmielewski

(recenzja - miesięcznik "Teraz" nr 5)

Sławomir Rogowski, "Zima stulecia", s. 100,  Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2004.